X kuşağı…. Kısaca bizim kuşağımız diyelim, çocukluğumuzu doya doya yaşamıştık.
Babamız çalışır, para getirir, annemiz ise o parayı hesaplı harcardı… O zamanlar şimdiki gibi kredi kartları yoktu, bilgisayar yoktu, cep telefonu yoktu… Ama unutamayacağımız çok güzel anılarımız vardı. Tam olarak hatırlayamıyorum, sanırım ilkokul çağlarımdı, 50 kuruşları hatırlıyorum, eminim bizim kuşak, yani orta yaş kuşağı da çok iyi hatırlayacaktır, o paralarla neler almazdık ki, okul harçlığımızdı, okul kantininde bir simit, bazen gazozda aldığımız olurdu, fırına gider ekmek alırdık… Ne bileyim, turşucudan bir bardak turşu suyu ah ne güzel lezzetlerdi onlar. İlginç bir ayrıntı vardı, o zaman ki yani 1971 yılında tedavüle çıkartılan 50 kuruşların arka yüzünde yazmalı bir kadın figürü vardı; Kalkık biçimli bir burun, sivrice küçük bir çene ve başında nefis bir Ankara başlığı.. Kimdi bu kadın diye bir soru yöneltsem, “hepiniz” deyipte ukalalık etmeyeyim, “hepimiz” diyeyim, çünkü ben bile bilmiyordum, evet sınıfta kalırız bilmiyoruz ki, kimdir bu kadın… Sabiha Tansuğ’dan başkası değildi…
Bu nereden aklına geldi derseniz, benim değil arkadaşımın aklına geldi, o da bilmiyordu kim olduğunu, eh düşündüm ki, o zaman bu haftaki yazıma bu temayı işleyeyim, hep birlikte öğrenelim..
Sabiha Tansuğ….
Çoklarınız bu ismi ilk defa duydu değil mi? Evet Sabiha Tansuğ ünlü biri değildi ama o büyük bir tesadüf sonucu devlet adamı ya da tanınmış kişi olmaksızın Cumhuriyet tarihinde ve dünyada madeni paraya resmi basılan ilk kadındı, iki yıl önce aramızdan ayrılan Sabiha Tansuğ’u hep birlikte tanıyalım.
Sabiha Tansuğ 1 Ocak 1933 yılında Yunanistan’da dünyaya geldi. Ailesi Türkiye ile Yunanistan arasında yapılan nüfus mübadelesi sonrasında Batı Trakya'da kalmasına izin verilen Türk gruplarından biriydi. Çocukluğunu burada geçiren Sabiha , İkinci Dünya Savaşı sırasında Yunanistan'ın Almanya tarafından işgal edilmesi sonucunda ailesiyle birlikte 1941'de Türkiye'ye göç etti.
Çocukluğu Ege’nin şirin ilçelerinde geçti. İlkokul birinci sınıfta, 23 Nisan töreni için annesinin giydirdiği “Eğribaş” adlı gelin başlığı aklını başından alacak kadar hayran kaldı.
Göztepe Kız Sanat Enstitüsü‘nde okurken şapkalar yapıp satar, Kemeraltı’nda satılan taş kuklalara Anadolu giysilerinden esinlenerek giysiler dikerdi.
1963’te çıktığı Avrupa gezisinde gördüğü kostüm müzelerinden çok etkilendi. “Tek bir Anadolu köyü kocaman müze olur” diye düşündü.
1964’te İstanbul Eyüp’te bulunan Pierre Loti tepesinde eski Türk kahvelerine benzer şekilde bir dekorasyon çalışmasıyla Pierre Loti Kahvesi’ni açtı. Kahveyi baştan aşağıya restore edip, yeniden işletmeye başladı. O dönemde kahve, başta sanatçılar, gazeteciler, yazarlar olmak üzere tüm İstanbul’un adeta akınına uğradı öyle ki, bir gün önceden randevu verilmeye başlandı. 1965’te gazeteci Haluk Tansuğ ile evlendi. Bodrum’a giderken bindikleri otobüs Milas’ta bozuldu, tamiratı beklerken çevreyi dolaşmaya başladılar.
Birinci sınıfta giyip unutamadığı “Eğribaş” gelin başını burada bulunca çok şaşırdı, sevinçle başlığı 35 TL’ye satın aldı. O günden sonra değişik yörelerde gördüğü başlıkları alıp biriktirmeye başladı.
Hayatının dönüm noktasını 1968 yılında yaşadı, aynı yıl Beyoğlu Galatasaray’daki Yapı Kredi Bankası’nın sergi salonunda “Anadolu Kadın Başlıkları” adlı ilk sergisini açmıştı. Tesadüf bu ya, o zaman sergiyi gezmeye gelen, Darphane Müdürü Sait Tanaçan, Sabiha hanıma unutulmaz bir teklifte bulundu “Bu başlıklardan biriyle fotoğrafınızı alıp madeni paralarımızdan birine basmak istiyorum, izin verir misiniz?” Sabiha Tansuğ için bu inanılmaz bir teklifti sevinçle kabul etti.
Ertesi gün Darphane’de Darphane fotoğrafçısı tarafından “Ankara Gelin Başlığı’yla” fotoğrafı çekildi. Karşılığında hiçbir talebinin olmayacağına ilişkin bir kağıt imzaladı.
1971 yılında basılan demir 50 kuruşların üzerinde artık onun yüzü vardı. Böylece halk içerisinden madeni paraya resmi basılan ilk kişi oldu. Böyle bir şey dünyada da bir ilkti.
Bu olaydan sonra sergi büyük ilgi görmeye başladı. Önce Japonya’ya, sonra Paris’e götürüldü. Çok büyük ilgi ve beğeni topladı, hatta Japonya’da Sabiha hanım eşiyle birlikte İmparator nezdinde ağırlandı.
Dünya da bu kadar ilgi gören sergi acaba Türkiye’de nasıl bir ilgi görüyordu?
Sabiha Tansuğ 1974 yılında o güne dek topladığı başlıkların sergileneceği bir müze açılması için devlete başvurdu, zamanın Kültür Bakanı Talât Sait Halman talebine şöyle karşılık verdi:
“Tut bir kamyon, götür onları Topkapı’ya teslim et.” Bu dünyada yankılar uyandıran benzersiz koleksiyona devletin ilgisi bu kadardı işte..
Oysa sergi bir yıldır Avrupa’da kent kent geziyordu. Dönemin siyasi hayatının tanınmış isimlerinden Ord.Prof.Fahrettin Kerim Gökay ile bir öğle yemeğinde buluştuklarında Sabiha Tansuğ sözü yine müze arzusuna getirdi. Gökay siyasi kulislerde dolaşan sözü Sabiha hanıma naklettiğinde kahroldu. Yetkililer “Biz bir kadına mı kaldık” demişlerdi. Bu kadardı işte ülkemizde bir kadına, sanata ve sanatçıya verilen değer. Sabiha hanım ünlü düşünür ve yazarımız, Şevket Süreyya Aydemir’in söylediklerini de hiç unutmadı:
“Bu topraklarda deve dikeni yetişiyor, adam yetişmiyor, seni anlamazlar Sabiha kız”
1980 yılına dek Anadolu başlıklarını toplamaya ve araştırmaya devam etti, Haziran 2007’de bu koleksiyonun en değerli 430 parçası hırsızlarca çalındı.
Sosyolojik ve Antropolojik çalışmalara kaynaklık edecek bu eşsiz hazineyi gün ışığına çıkaramadan böyle talihsiz bir olayı yaşadığına çok üzüldü.
Gencecik yaşında bir demir paraya yüzünün basılması belki de tesadüf değildi Sabiha Tansuğ’nun.
Kültürümüzü koruyup yaşatmaya çalışan, karşılığında oluşturduğu eşsiz hazineyi gelecek kuşaklara aktarmaktan başka bir şey beklemeyen bir kişinin, daha da talihsiz olanı bir kadının, bu ülkede başına ne geldiyse onun başına daha fazlası gelmemiştir mutlaka..
Paranın, kadının, sanatın, güzelliğin, estetiğin, Anadolu hazinesinin bize ait hiç bir şeyin değerinin olmadığı bugünden geçmişe selam olsun.!
Ve maalesef 24 Ocak 2023 tarihinde, bu değerli insan, tedavi görmekte olduğu Dokuz Eylül Üniversitesi Tıp Fakültesi Hastanesi'nde aramızdan ayrıldı.
Ben her zaman sana saygı duyacağım güzel kadın, ışıklarda uyu ..
Başka bir yazımda buluşmak üzere , Hoşçakalın, Hoş kalın,
ESRA SONGÜLER
HABERCADDESİ EDİTÖRÜ
Yorum Yazın