Nu.D 36

“İstikbal Göklerdedir. 

Göklerini koruyamayan uluslar, yarınlarından asla emin olamazlar.

Mustafa Kemal Atatürk”

Florya’da doğdum ve orada oturuyorum, evim eski Atatürk Havaalanı ile karşı karşıya, eskiden balkonumdan uçakların iniş kalkışlarını seyrederken, şimdi karşımda talan edilmiş, her gördüğümde beni çok üzen, bir manzara ile karşı karşıyayım, eski adıyla Yeşilköy daha sonraki adıyla Atatürk Havaalanı’ndan bahsediyorum.  

Ve tarihler 25 Mayıs 1944’ü gösterirken, gazeteler sürmanşetten şöyle bir haber veriyordu. 

“Nuri Demirağ’ın fabrikasında yapılan ilk Türk yolcu uçağı, İstanbul’dan Ankara’ya uçtu!”

Evet evet yanlış duymadınız günümüzden 81 yıl önce kendi uçak fabrikamızı yapıyor, kendi uçaklarımızı uçuruyorduk. 

İşte bu günkü yazıma, belki de gelmiş geçmiş en büyük vatanseverlerden, girişimci bir iş adamı, onun inanılmaz yükselişi, sonrasında ise nasıl yok oluşunu anlatmak istiyorum… 

Mühürzade Mehmet Nuri Demirağ: 

İlklere imzasını atmıştı, Türkiye’de ilk uçak fabrikasını kurdu, ilk sigara kağıdı ve ilk yerli paraşüt üretimi ile güzel yurdumuz onun sayesinde tanıştı. Boğazın üstüne köprü yapılması, Keban Barajı’nın kurulması gibi büyük projeleri tasarlamıştı. Türk havacılığının unutulmaz adıydı … O ki, yüz yıl önce ilk yerli uçağımızı üretti, tüm engellemelere rağmen mücadele ederek hayallerini gerçekleştirdi. Gökyüzü olmak isteyen bir adamdı. 

 Atamızın “İstikbal Göklerdedir” sözünü beynine kazımıştı.

1886 yılında Sivas’ın Divriği ilçesinde doğdu, üç yaşında yetim kaldı, orta öğrenimini Divriği Rüştiye Mektebi’nde okurken aynı zamanda iş hayatına da atıldı. 1903 yılında okulu bitirdikten sonra 17 yaşında Ziraat Bankası’nın açtığı memurluk sınavını kazanarak Kangal kazasındaki şubeye, bir yıl sonra da Koçgiri Şubesi’ne atandı. 1910 yılında Maliye Bakanlığı’İstanbul Beyoğlu Gelirler Müdürlüğü’nde çalışmaya başladı. Kısa süre sonra Hasköy Mal Müdürü oldu, maliyenin her kademesinde çalıştı. Taksim Kışlası ve Talimhane’nin Fransızlara verilmesini engelledi, bir yandan da Maliye Mekteb-i Âlisi’nde gece derslerine katılarak yüksek öğrenimini tamamladı 1918 yılında Maliye Müfettişi oldu.

Maliye müfettişliğini bıraktıktan sonra ticaret yapmanın yollarını arayan Mühürzade Mehmet Nuri Bey, 1918 yılında, yabancıların tekelinde olan sigara kağıdı işine girdi, elindeki tüm sermayesini kullanarak Eminönü’nde küçük bir dükkânda ilk Türk sigara kağıdı üretimini başlattı. Ürettiği sigara kağıdına “Türk Zaferi” adını verdi.

Cumhuriyet’in ilanından sonra 1926 yılında Samsun–Sivas demiryolu yapımını üstlenen Fransız şirketi, üstlendiği demiryolu yapımı işinden çekilince, Nuri Demirağ demiryolu girişiminin yarım kalmasına çok üzüldü. Milli duygularla demiryolu işine atıldı ve 7 kilometrelik ilk işi ve diğer kalan demiryolu işlerini de alarak tümünü tamamladı.

Mühürzade Nuri Bey, ülke yararına yaptığı bu işi çok sevdi. İlk işi tapu dairesinde mühendis olarak çalışan kardeşi Abdurrahman Naci Bey’i memuriyet görevinden istifa ettirerek demiryolu projesine ortak etmek oldu, böylece Mühürzade Mehmet Nuri Bey ve kardeşi, Türkiye Cumhuriyeti’nin ilk demiryolu müteahhitleri oldular.

Kardeşi ile birlikte canlarını dişlerine takarak çalıştılar. 1012 kilometrelik Samsun–Erzurum, Sivas–Erzurum, Fevzipaşa-Diyarbakır, Afyon–Dinar hatlarını kısa sürede başarıyla bitirdiler. İşte bu nedenle Mustafa Kemal Atatürk 21 Haziran 1934 yılında yayınlanan Soyadı Kanunu’ndan sonra, başarılı demiryolu işlerinden dolayı Mühürzade olarak tanınan Nuri bey ve kardeşi Abdurrahman Naci beye, “Demirağ” soyadını verdi.

1936 yılında ilk uçak atölyesinin temellerini atan Demirağ, Reşit beyin tecrübesi üzerine tek motorlu “Nu.D 36” ve “Nu.D 38” uçaklarının projelerini gerçekleştirdi.

Nu.D 38 için uluslarası uçuş sertifikası almayı başardı, uçakların test uçuşları sırasında bugünkü Yeşilköy civarında bir havaalanını kullanmış, Kurtuluş Savaşı pilotlarından Basri Alev bey ise test pilotu olarak görev yapmıştı. Tesis yetersiz kalınca Yeşilköy yakınlarında yani o zamanki adıyla Elmas Paşa Çiftliği’ni satın aldı ve üzerinde büyük bir uçuş sahası, hangarlar ve uçak tamir atölyeleri inşa etti, uçuş sahası, Avrupa’nın en büyük havalimanı olan Amsterdam Havalimanı büyüklüğünde idi. İşte bugün kapatılıp pistlerine kazma vurulan eski adıyla Yeşilköy, sonraki adıyla Atatürk Havalimanı’nı yeni haliyle uluslararası seviyeye Nuri Demirağ getirmişti.

Selahattin Reşit Alan, kendi tasarladığı “Nu.D 36” ile 13 Temmuz 1938’de uçarak Eskişehir’e gitmeye karar verdi. Eskişehir’i seçme sebebi ise stratejikti; Nu.D 36 uçağından on adet almak isteyen Türk Hava Kurumu yetkililerine, kabul testlerinde yazılan şartları ispat etmek için Pilot Selahattin Reşit Alan, Yeşilköy Havaala’nından havalanıp İnönü Havaalanı pistine iniş yaparken uçak talihsiz bir şekilde pist kenarına kazılmış hendeğe takılarak kaza geçirdi ve elim kazada pilotumuz vefat etti.. Bu bir kazamıydı, yoksa karanlık ellerin kazdığı bir hendek miydi ? 

Bugün bile bu konu hala tartışılmakta olup hala bir sonuca varılamamıştır. 

Bu kaza üzerine Türk Hava Kurumu, Nu.D 36 uçağının şartlara uygun olmadığını öne sürerek bütün siparişlerini iptal etti. Nuri Demirağ, Türk Hava Kurumu’nu mahkemeye verdi. Bilirkişilerin hazırladığı raporda; kazanın “Kırım kaza “ olmadığı açıkça belirtilmesine rağmen mahkeme, kararını Türk Hava Kurumu lehine verdi ve “Nu.D 36” uçağının yurt dışına satışını da yasakladı.

Ama bu olumsuzluklar Nuri Demirağ’ ı pes ettirmedi, 1938’de hedefini büyüttü. Türk mühendisleri tarafından tasarlanan “Nu.D.382 adını taşıyan, çift motorlu 6 kişilik yolcu uçağını üretti. Demirağ bu uçağın askeri amaçlar için de kullanılmasını planlıyordu, ancak yine Demirağ’ın önüne siyasi çıkarlar uğruna engeller konulmaya başlandı. Şimdilerde bile o dönemin şartlarını incelediğimizde Demirağ’ın uçaklarının gelişmiş teknolojilere sahip olduğunu görebiliyoruz.

Demiştim ya, Nuri Demirağ asla yılmazdı, o idealist biriydi Demirağ çalışmalarına gizli gizli devam ediyordu, bütün engellere rağmen “Nu.D 40” uçağını geliştirmiş, bu uçağın rüzgar tüneli testlerini de Almanya’da yaptırmıştı.

Yeter ki azimli ol, yeter ki “Ben bu işi yaparım” de, inanın önünüzde hiçbir engel kalmaz, tıpkı Nuri Demirağ’ı da hiçbir engelin durduramaması gibi.

Nuri Demirağ’dan yapılan siparişler iptal edilince diğer devletlerde siparişlerini tek tek geri çekti. Nuri Demirağ, mahkemeye verdiği THK (Türk Hava Kurumu) ile yıllar süren bir mahkeme sürecine girdi, mahkeme THK lehine sonuçlandı. Ayrıca uçakların yurt dışına satılmaması için de bir kanun çıkartıldı.

Nuri Demirağ, yerli ve milli fabrikanın yaşatılması, siparişlerin verilmesi konusunda devlet yetkililerine defalarca telgraf çekmesine, mektuplar yazmasına ve yetkililerle görüşmesine rağmen hiç bir sonuç alamadı.

Çok geçmeden üzerinde fabrika ve uçuş etüt merkezi olan Yeşilköy’deki arazi de yok fiyatına kamulaştırıldı. Büyük emeklerle kurulan ilk Türk Uçak Fabrikası sipariş alamayınca 1950 yılında kapanmak zorunda kaldı.

Ekonomik alandaki atılımları engellenen Nuri Demirağ siyasal yaşamda da dürüstlüğü ve ilkelerinden ödün vermezliği ile hep esen rüzgarlara karşı durdu. Türkiye’de adalet kavramının gelişmesi için tek partili yönetim anlayışının değiştirilerek çok partili demokratik düzenin getirilmesini savunuyordu. 1945 yılında Türkiye'nin ilk muhalefet partisi olan “Milli Kalkınma Partisi”ni kurdu, parti 1946 ve 1950 seçimlerinde meclise giremedi. İlk özel radyoyu kurmak istedi ama kurmasına izin verilmedi, basında sesini duyuramayınca gazete basacak bir tesis kurmak istedi, ancak bu da engellendi. 

1954 seçimlerinde Demokrat Parti'den adaylığını koydu, Sivas Milletvekili oldu. Milletvekilliği sırasında tarım ve hayvancılık, enerji, barajlar, köprüler, limanlar hakkında birçok çalışmalar yaptı.

Uzun engelli bir koşu gibi geçen yaşam savaşında yorgun düştü ve 1957 yılında hayata veda ederek aramızdan ayrıldı. Milli duygularla vatanı için son kuruşuna kadar yılmadan çalışan, bütün servetini Türk sanayisinin gelişmesi için harcayan, Türk demiryolu ve havacılık tarihinin en üretken ve en girişimci simalarından birisi olan Nuri Demirağ’ı bu millet asla unutmayacaktır.

Başka bir yazımda buluşmak üzere , Hoşçakalın, Hoş kalın,

ESRA SONGÜLER

HABERCADDESİ EDİTÖRÜ