Kötü veya zarar verici davranışlar sergileyen insanların özellikleri tesadüfi değildir. Bu davranışlar genellikle karmaşık psikolojik, çevresel ve biyografik nedenlere dayanır. İşte psikoloji literatüründe öne çıkan nedenlerin kapsamlı ve sade bir özeti:
1. Empati Eksikliği
• Diğer insanların duygularını anlamada zorlanma.
• Beyindeki ayna nöron aktivitesinin düşük olması veya erken yaşta gelişmemesi.
• Psikopatik veya antisosyal kişilik yapılarına özgüdür.
2. Narsisizm
• Aşırı benmerkezcilik, üstünlük arzusu ve dış onay bağımlılığı.
• Eleştiriye karşı aşırı hassasiyet; kibir ve küçümseme davranışları.
• Genellikle çocuklukta abartılı övgü ya da tam tersi, değersizlikle büyümenin sonucudur.
3. Antisosyal Kişilik Bozukluğu
• Toplumsal kuralları ve başkalarının haklarını ihlal etme eğilimi.
• Yalan, manipülasyon, suçluluk hissetmeme gibi davranış kalıpları.
• Çoğunlukla ihmal, istismar veya sevgi eksikliğiyle dolu bir çocukluk geçmişine dayanır.
4. Travma ve Duygusal Bastırma
• Çocuklukta yaşanan ihmal, istismar, alay edilme gibi deneyimler bireyde öfke, savunmacılık ve insanlara karşı güvensizlik yaratabilir.
• Bu kişiler zarar vermeyi bir “savunma” ya da “kontrol etme” biçimi olarak görebilirler.
5. Güç ve Kontrol Takıntısı
• Güçsüz hissettikleri alanları telafi etmek için diğer insanları kontrol etme, baskılama eğilimindedirler.
• Bu durum ailede görülen baskıcı modellerin öğrenilmiş bir davranış şekli olmasıyla da ilgilidir.
6. Kıskançlık ve Haset
• Başkalarının mutluluğuna veya başarısına tahammül edememe.
• Kendini sürekli eksik, yetersiz hissetme ve bu duyguyu saldırganlıkla dışa vurma.
7. Duygusal Olgunluk Eksikliği
• Kendi duygularını tanıma, ifade etme ve düzenleme konusunda zorluk yaşarlar.
• Bu durum, çevresindekilere karşı aşırı tepkiler, kırıcı sözler ve duyarsız davranışlara neden olabilir.
8. Negatif Benlik Algısı
• Kendisini değersiz, sevilmeye layık olmayan biri gibi gören kişiler, başkalarını da değersizleştirerek bu algıyı dışa yansıtır.
• Bu tür bireyler, başkalarının iyi olmasına tahammül edemez çünkü bu, kendi iç boşluklarını daha görünür kılar.
9. Aile ve Sosyal Öğrenme Etkileri
• Otoriter, sevgisiz veya şiddet içerikli ortamlarda büyümüş bireyler, bu davranışları normalleştirir.
• Empati veya işbirliği yerine üstünlük ve korku odaklı ilişkileri model alırlar.
10. Toplumun Toksik Değerleri
• Rekabet, güç gösterisi, duygusuzluk gibi davranışların toplumda başarı veya “karizma” ile ilişkilendirilmesi, bu tür bireyleri cesaretlendirir.
• Sosyal medyada “başkalarını ezerek yükselmek” gibi imajların yüceltilmesi bu özellikleri besler.
SONUÇ
Kötü veya zarar verici davranışlar çoğunlukla bir kişilik bozukluğunun, duygusal travmanın, düşük empati kapasitesinin ya da sosyal öğrenmenin sonucudur. Bu insanlar, iyileşmemiş duygusal yaralarıyla başka insanlara da zarar verebilir.
Her “zor insan” hasta değildir; ama her toksik davranışın ardında anlamlı bir psikolojik sebep olabilir.
Haftaya başka konuda buluşmak üzere hoşçakalın
HANIM DEMİRBAŞ
UZMAN PEDAGOG VE AİLE DANIŞMANI
Yorum Yazın