“İçin temiz olmadıktan sonra
Hacı hoca olmuşsun, kaç para!
Hırka, tespih, post, seccade güzel ama,
Tanrı kanarmı bunlara?
Ömer Hayyam “
Gıyaseddin Ebu'l-Feth Ömer ibni İbrahim kimdir desem? Çoklarınız şaşırmış birbirinize sormuşsunuzdur, bu da kim diye?… Peki “Ömer Hayyam” Desem?
Parmak kaldıranlar çoğaldı, hepiniz bildiniz değil mi?
Evet bu hafta da İranlı ünlü Filozof, Matematikçi, Şair Ömer Hayyam’ı anlatmak istiyorum sizlere.
Dünya bilim tarihinde önemli bir yeri bulunan Ömer Hayyam, şiirlerinin yanı sıra felsefe, edebiyat, matematik ve astronomi alanında onsekiz önemli esere imza atmıştır.
Ömer Hayyam'ın doğum tarihi tam olarak bilinmese de çeşitli kaynaklara göre, İran'ın Nişabur şehrinde 18 Mayıs 1048'de dünyaya geldi. Hayatının büyük bir kısmını Nişabur ile Semerkant’ta geçiren şair, eğitimini de bu şehirlerde tamamladı.
Belh'de tanınmış bir araştırmacı olan Şeyh Muhammed Mansuri'nin yanında ilk eğitimini alan Hayyam, daha sonra Nişabur bölgesinin en büyük hocalarından İmam Nişabur’lu Mowaffaq'ın yanında öğrenimine devam etti. Büyük Selçuklu Devleti'nin veziri ve "Siyasetname" kitabının yazarı Nizamül-Mülk ile aynı medreseye giden Hayyam, zamanın ünlü alimi Muvaffakeddin Abdüllatif ibn el Lübad'dan da eğitim aldı.
Ömer Hayyam, kaleme aldığı rubailerinde, dünya, varoluş, Allah, devlet ve toplumsal örgütlenme biçimleri gibi hayata ve insana ilişkin konuları işledi. Evreni anlamak için kendi içinde yaptığı akıl yürütmelerini, eşine az rastlanır bir edebi dille dörtlüklerine aktardı.
“Ben bıyıkları süpürge etmişim meyhanede:
Hayırmış, şermiş bırakmışım ikisini de.
İki dünyayı karpuz gibi önüme koysalar
Ne birine metelik veririm, ne ötekine. “
Dörtlüklerden oluşan rubailerinde bazen güldürmüş, gülerken de düşündürmüştü.
Şiirlerinde olduğu kadar Matematik alanında yaptığı çalışmalar ile adından çok söz ettiren Ömer Hayyam,
Matematik ve Astronomi konularında da dünyanın önde gelen bilim insanlarından biri olan unutulmaz isim, çok sayıda bilimsel çalışmada yaptı.
Şair ve bilim insanı Hayyam, Miladi ve Hicri takvimlerden daha hassas "Celali Takvimi”ni hazırladı. Daha çok geceleri astronomiyle ilgilenen Hayyam, Geometri ve Tıp konularında da çalışmalarda bulundu.
Yapılan araştırmalara göre, Fransız matematikçi Blaise Pascal'ın soyadıyla anılan Paskal üçgeni ile Binom açılımını ilk kullanan isim oldu.
Ömer Hayyam'ın düşünce ve duygularını ince bir dille ifade ettiği ve Türkçe başta olmak üzere birçok dile çevrilen rubailerinin sayısı sadece 158 olmasına rağmen, ona isnat edilen rubai sayısı 1000’i geçiyor. Zaman zaman da Semerkant, Buhara, Belh ve İsfahan gibi bilim ve sanat merkezlerinde dolaştığı söylenir.
Selçuklu Hükümdarı Melikşah'a danışmanlık da yapan Hayyam'ın, İbn-i Sina ekolüne sahip olduğu ayrıca Batıni ve Mu'tezile inanışlarını tercih ettiğine inanılıyor. Ömer Hayyam’ın çalışmalarını ve eserlerini anlatmakla bitiremem.
Ömer Hayyam, 4 Aralık 1131'de 83 yaşında, memleketi İran’da (Nişabur) öldü ve şimdi türbesi Nişabur’dadır.
Köşem doldu ama ben yine de yazımı hafızalarımıza kazınan ünlü bir rubaisi ile bitirmek istiyorum.
“Bu zamanda az dostun olsun, daha iyi.
Herkesle uzaktan hoş beş edip geçmeli.
Can gözünü açınca görüyor ki insan
En büyük düşmanıymış en çok güvendiği.“
Güvendiklerimizin çok olması dileğiyle hoşçakalın, hoş kalın.
ESRA SONGÜLER
HABER CADDESİ EDİTÖRÜ
